Door: Joan van der Velden, medewerker SLZ

Tiendpalen zijn grenspalen die de percelen aangeven waarop tiendenbelasting betaald moest worden. Tiendenbelasting komt voort uit een decreet uit 764 door Pepijn van Herstal waarin hij vervaardigde dat landbouwers een tiende (10%) van de opbrengst verschuldigd waren aan de kerk. In gebieden met weinig natuurlijke begrenzingen van percelen, zoals Walcheren,  werden tiendpalen geplaatst als herkenning van belastingblokken. In het begin was het tiendrecht vooral een belasting in natura waarbij 10% van de gewassen die op het land groeide en van de op het land levende dieren aan de tiendheffer moest worden overgedragen. 

Na de opstand tegen Philips II in de 16e eeuw verkregen de Staten van Zeeland  het tiendrecht in grote delen van Zeeland. Met de reformatie namen de nieuwe protestantse kerkgemeenten de oude katholieke kerkgebouwen in gebruik en gebruikte de Staten van Zeeland de tiendenbelasting  voor de financiering van de protestante kerkgebouwen en de traktementen van de predikanten.

In 1785 bestonden op Walcheren 212 tiendblokken met meestal op de hoek van zo’n blok een  hardstenen paal met een unieke codering. Al deze palen zijn toen ook op schrift gezet met daarbij de codering. Op de palen staat eerst de code Z-T, die waarschijnlijk aanduid dat het gaat om Zeeuwse Tienden. Vervolgens staat er het nummer van het betreffende blok; in de beschrijving staan hier de namen van het blok die tegenwoordig de ‘veldnamen’ worden genoemd. Het gaat dan om namen zoals Lange Rek, den Kleijnen Pastoor, de Baenweie, de Meul’oek en Nonnen Boogaard. Als laatste code stond op de paal een nummer of letter als volgnummer voor de palen van het betreffende blok; vaak gaat het om de hoeken van het blok.

Vanaf 1872 was er de mogelijkheid om tienden af te kopen of te verhandelen. Onder grote druk van de landbouwers is in 1907 de tiendbelasting afgeschaft. Belangrijkste argumenten hierbij waren de dubbele belasting (naast tiendenbelasting ook normale belasting), het feit dat het tiendrecht drukte op de bruto inkomsten van de landbouwer en daardoor remmend werkende op investeringen en de geldvlucht van de opbrengsten van het tiendrecht. Met het afschaffen van de tiendenbelasting verviel ook de functie van de tiendpalen.

De tiendpalen vertegenwoordigen een verhaal over de geschiedenis en vormgeving van het cultuurlandschap van Walcheren. Stichting Landschapsbeheer Zeeland (SLZ)  wil tiendpalen, samen met enkele enthousiaste vrijwilligers, graag zichtbaar houden in het landschap. Momenteel zijn bij  SLZ ruim 50 tiendpalen uit Walcheren in beeld en staan weer diverse tiendpalen  op openbare plaatsen in het landschap van Walcheren.

Referenties:

Bree, A. de & F.A. Broeksma (1990) Walcheren in woord en beeld: Tiendpalen. De Wete 19(1): 18-22.

Geluk, C. (2018) Winnaar gouden jirizaag 2018: Wim Roose. Landschapsbeheer Zeeland 32(4): 4-7.

Dit artikel is afkomstig uit: Dekker, J. [Ed.] (2019) Bewaren of Weggooien. Uitgave van Zeeuwse Ankers & COVRA.  pp. 25-26.